ત્રિરંગાનો ભગવો હિંદુઓનું પ્રતીક અને લીલો રંગ મુસ્લિમોનું પ્રતીક નથી. બંધારણ સભામાં નહેરુ એ રંગોનો સાચો અર્થ જણાવ્યો હતો. 22 જુલાઈ 1947ના રોજ, સ્વતંત્રતાની તારીખના માત્ર ત્રણ અઠવાડિયા પહેલા, જવાહરલાલ નેહરુએ બંધારણ સભામાં રાષ્ટ્રધ્વજનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો હતો. નેહરુ માટે ધ્વજ સ્વતંત્રતાનું પ્રતીક હતું કોઈ સંપ્રદાયનું નહીં. ભારતના રાષ્ટ્રધ્વજને ત્રિરંગો પણ કહેવામાં આવે છે કારણ કે તે ત્રણ રંગો ભગવા, સફેદ અને લીલોના મિશ્રણથી બનેલો છે. નાગરિકોના એક મોટા વર્ગમાં એવી ગેરસમજ છે કે ત્રિરંગાનો ભગવો રંગ હિંદુઓનું પ્રતીક છે અને મુસ્લિમો માટે લીલો રંગ. બંધારણ સભામાં જ્યાં રાષ્ટ્રીય ધ્વજ પ્રસ્તાવિત અને પસાર કરવામાં આવ્યો હતો, ત્યાં નહેરુએ સ્પષ્ટ કર્યું હતું કે ધ્વજ સાથે કોઈ સાંપ્રદાયિક પ્રતીક જોડાયેલું નથી.
નેહરુ એ રાષ્ટ્રધ્વજનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો હતો
22 જુલાઈ 1947ના રોજ, સ્વતંત્રતાની તારીખના માત્ર ત્રણ અઠવાડિયા પહેલા, જવાહરલાલ નેહરુ એ બંધારણ સભામાં રાષ્ટ્રધ્વજનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો હતો. આ ઐતિહાસિક ઠરાવ રજૂ કરતી વખતે તેમણે કહ્યું હતું કે, “માનનીય રાષ્ટ્રપતિ, મને આ ઠરાવ રજૂ કરવાનો ખૂબ ગર્વ છે. અમે સંકલ્પ કરીએ છીએ કે ભારતનો રાષ્ટ્રધ્વજ આડો ત્રિરંગો હશે, જેમાં ઘેરો કેસરી, સફેદ અને લીલો સપ્રમાણ છે સફેદ પટ્ટીની મધ્યમાં વાદળી ચક્ર હશે, જે ચારખાનું પ્રતિનિધિત્વ કરશે. ચક્રની ડિઝાઈન સારનાથમાં રાખવામાં આવેલા અશોક સ્તંભના ચક્ર જેવી જ હશે. ચક્રનો વ્યાસ સફેદ પટ્ટીની પહોળાઈના પ્રમાણસર હશે.
નેહરુ એ રંગોની ગેરસમજ દૂર કરી
ત્રિરંગા વિશે ફેલાયેલી માન્યતાઓ અને દંતકથાઓને નેહરુએ બંધારણ સભામાં જ ફગાવી દીધી હતી. વરિષ્ઠ પત્રકાર અને લેખક પીયૂષ બાબેલેના પુસ્તક ‘નેહરુ મિથ્સ એન્ડ ટ્રુથ્સ’માં બંધારણ સભામાં નહેરુના ભાષણોનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. જે મુજબ નેહરુએ કહ્યું હતું કે, આ એક એવો ધ્વજ છે, જેના વિશે અલગ-અલગ વાતો કહેવામાં આવે છે. ઘણા લોકોએ તેનું ખોટું અર્થઘટન કર્યું છે. તેઓ તેને સાંપ્રદાયિક દૃષ્ટિકોણથી સમજે છે. આ લોકો માને છે કે તેનો અમુક ભાગ આ અથવા તે સમુદાયનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. પરંતુ હું કહી શકું છું કે જ્યારે આ ધ્વજ તૈયાર કરવામાં આવ્યો ત્યારે તેમાં કોઈ સાંપ્રદાયિક પ્રતીકો ઉમેરવામાં આવ્યા ન હતા.
રાષ્ટ્રધ્વજ શેનું પ્રતીક છે?
રાષ્ટ્રધ્વજનો પ્રસ્તાવ રજૂ કરતી વખતે નેહરુ પણ આ પ્રશ્નનો જવાબ આપે છે. તે કહે છે, “અમે એક એવા ધ્વજ વિશે વિચાર્યું જે દેશની ભાવનાને તેના સંપૂર્ણ અને દરેક ભાગથી વ્યક્ત કરે, તેની પરંપરાઓને વ્યક્ત કરે. એક મિશ્ર ભાવના અને પરંપરાને અપનાવો જે હજારો વર્ષોની સફર દ્વારા ભારતમાં વિકસેલી છે… આ ધ્વજ અન્ય ઘણી સુંદર વસ્તુઓનું પણ પ્રતીક હશે. આ ધ્વજ હૃદય અને દિમાગ સાથે જોડાયેલી દરેક વસ્તુનું પ્રતિક હશે જેણે મનુષ્ય અને દેશના જીવનને સન્માન આપ્યું છે. બંધારણ સભામાં ચર્ચા દરમિયાન નેહરુએ ચક્રથી ધ્વજના કપડા સુંધીને પસંદ કરવાનું કારણ સમજાવે છે. આખા ભાષણને ધ્યાનમાં રાખીને તેનો સાર કાઢીએ તો ખબર પડે છે કે નેહરુ ત્રિરંગાને ભારતના હજારો વર્ષના ઈતિહાસ અને મહાન પરંપરા સાથે જોડીને જુએ છે. તેમના માટે ધ્વજ કોઈ સંપ્રદાયનું નહીં પણ સ્વતંત્રતાનું પ્રતીક હતું.
